Wynalazki wojny - część I - margaryna

Wojna to zjawisko społeczne kojarzone się ze zniszczeniem, śmiercią i upadkiem kulturowym. I słusznie, żadna wojna nie przyniosła niczego dobrego ludziom prostym, zyskiwały na niej jedynie elity w postaci ziemi, pieniędzy lub innych benefitów. Zdobycze te zawsze były okupowane krwią żołnierzy i ludności cywilnej. Zawsze. Okres wojny to jednak również czas przyśpieszonego postępu, czas powstania swoistych nowinek. Ich szybkie pojawianie się w krótkim czasie można wytłumaczyć presją czasu narzucaną naukowcom w czasie konfliktu. Innowacje takie nieraz pozwoliły na zyskanie przewagi w trakcie działań wojennych, niektóre z nich zmieniły kompletnie sposób życia społeczeństwa nie tylko na wojnie, ale i podczas pokoju.

Napoleon III i upowszechniony dzięki jego finansom element diety - źródło: wiatrak.nl

 Wynalazkiem czasu wojny, który kompletnie zmienił nawyki żywieniowe  Europejczyków była niewątpliwie margaryna. Tak, ta sama margaryna, która wzbudza obecnie tak liczne kontrowersje odnośnie jej wpływu na organizm człowieka.

 

Wszystko zaczęło się od problemów z przechowywaniem masła w warunkach polowych XIX wieku (domowych w zasadzie też, o chłodziarkach stosowanych na masową skalę można było wyłącznie pisać w literaturze fantastycznej). Tłuszcz ten pod wpływem ciepła jełczeje nie nadając się do spożycia. Te właściwości masła spowodowały, że panujący we Francji cesarz Napoleon III Bonaparte ogłosił konkurs na opracowanie smarowidła do chleba, które zachowałoby swoje walory będąc przechowywane w żołnierskim plecaku.

Konkurs zwyciężył francuski chemik Hipollyte Mége-Mouriés. W 1869 roku opatentował emulsję, której głównym składnikiem był wołowy łój i mocno odtłuszczone mleko (o zawartości tłuszczu 0.1%). Substancję tą nazwano oleomargarine od zbitki łacińskiego słowa oleum (tłuszcz wołowy) i greckiego margarite (oznaczającej mocno błyszczącą perłę). Tak powstały pierwowzór margaryny doskonale sprawdzał się jako wyposażenie armii i poprzez swoją niską cenę stanowił szeroko rozpowszechniony zamiennik masła wśród ludu francuskiego. W ramach uznania Hipollyte został nagrodzony przez cesarza. Oleomargaryna jednak nie pomogła Francuzom zwyciężyć wojny z Prusami, która trwała w latach 1870-1871. Francuzi zostali pokonani i wkurzeni na nieudolnego cesarza ponownie wprowadzili Republikę. Nowego smarowidła jednak nie zarzucili, choć jej podbój europejskich stołów zawdzięczamy nie im, a Holendrom.

Po przegranej wojnie francusko-pruskiej Hipollyte Mége-Mouriés sprzedał swój patent holenderskiemu kupcowi Antoonowi Jurgensowi, który rozpoczął produkcję oleomargaryny na skalę przemysłową w 1871. Jego fabryka w holenderskiej miejscowości Oss jest do tej pory częścią światowej korporacji Unilever produkującej praktycznie wszystko. Produkt Jurgensa miał jedną główną wadę – wygląd – oleomargaryna była szaro-perłowa i nijak nie przypominała masła. W tym też czasie zaczyna upowszechniać się określenie margaryna.

Pomoc przyniosła ponownie chemia, tym razem w postaci Holendra Ludwika van der Grinten, który wynalazł biały barwnik do margaryny. Receptura tego proszku została przejęta z czasem przez Unilever i stanowi do tej pory wielką tajemnicę jak skład Coca-coli. Powinno to nam dawać wiele do myślenia. 

Kolejnym przełomem w tłuszczowym biznesie było zastąpienie w 1930 roku drogiego łoju wołowego tańszym ( i rzekomo zdrowszym) tłuszczem roślinnym z utwardzaczami, przez które między innymi wzrasta obecnie spożycie tradycyjnego masła. Może wystarczyło przyśpieszyć upowszechnienie lodówki?

Źródło:

Freeman I, 2005 Margarines and Shortenings, (w:) Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry.