Gotycka golizna, czyli jak jedna rzeźba może namieszać w chronologii

Włochy to kraj, któremu każde inne europejskie państwo może pozazdrościć dziedzictwa architektonicznego mającego swe początki w czasach starożytnych. Spuścizna Rzymu miała i ma stały wpływ na budownictwo włoskie, w końcu renesans jako nowy (choć w zasadzie powtarzający koncepcje antyczne) sposób myślenia o sztuce zrodził się w słonecznej Italii. Nawet tamtejsze zabytki średniowieczne chcąc nie chcąc odwołują się do tradycji państwa rzymskiego i kultury greckiej.

Powszechnie zwykło się zatem zakładać, iż gotyk jako styl architektoniczny nigdy w pełni nie przyjął się we Włoszech.  Sam termin wywodzi się z pogardliwego określenia tej sztuki przez renesansowych artystów z XV wieku. Gotycka (czyli stworzona przez Gotów, a więc barbarzyńska) wizja świata miała być w tej definicji zdegenerowaną i prymitywną wersją sztuki antycznej. Niby wszystko jasne, ale skoro spuścizna starożytnych była wiecznie żywa to jak wytłumaczyć nagłe „odkrycia” ruin antycznych dopiero w XVI wieku. We wcześniejszych latach kompleksy takiej jak Forum Romanum zarastały chwastem, bądź służyły jako źródło materiałów budowlanych. Historia  włoskiej sztuki średniowiecznej o wiele trudniej zatem poddaje się klarownym podziałom, jakie możemy zauważyć chociażby w dziedzictwie francuskim lub niemieckim. Większość budowli, rzeźb lub obrazów stanowi tygiel różnorodnych wzorców i jedynie czas powstania może nam pomóc w przydzieleniu określonego dzieła do okresu romańskiego czy też gotyckiego. Zakończmy jednak nudne dysputy odnośnie podziałów, faz, podfaz i innych akademickich potworków.

Bohaterką niniejszego wpisu jest gotycka rzeźba włoskiego rzeźbiarza, architekta i malarza Giovanniego Pisano określana jako „średniowieczna Wenus Kapitolińska”. Nie jest to figura wolnostojąca, lecz element rozbudowanej kompozycji rzeźbiarskiej, konkretnie ambony z katedry w Pizie mającej kształt ośmiokąta. Ilustruje ona między innymi epizody z życia Chrystusa oraz cnoty teologalne i kardynalne (czyli: wiara, nadzieja, miłość, roztropność, umiarkowanie, męstwo i sprawiedliwość). Owa „Wenus” przynależy do układu rzeźb przedstawiającego cnotę roztropności, przezorności tudzież rozwagi. Bardzo ciekawe jest jej uderzające podobieństwo do marmurowego posągu Wenus Kapitolińskiej, ciekawe gdyż antyczny pierwowzór odkopano niemal trzysta lat po śmierci artysty i to nie w Pizie, lecz Rzymie. Pisano zatem nie miał możliwości oglądania tej rzeźby na żywo. Tej nie, warto jednak pamiętać, że istniało wiele innych wcześniej odkrytych  przykładów sztuki starożytnej, z którą Giovanni miał możliwość obcować i czerpać ewentualne wzorce do naśladowania. 

Antyczny wzorzec - Wenus Kapitolińska - źródło: cro.pl

Rzeźba ta przełamuje dość konsekwentnie przestrzeganą w średniowieczu zasadę nie przedstawiania nagiego ciała ludzkiego oraz unikania pokazywania zmysłowego piękna. To poniekąd odważne posunięcie pokazuje, iż średniowiecze szczególnie w późniejszej fazie nie może być powszechnie uważane za epokę ciemnoty kompletnie odcinającej się od dorobku antycznych społeczeństw. Niepozorna rzeźba w sposób ewidentny zaświadcza nam, że wszelkie podziały chronologiczne stają się sztuczne i nieadekwatne do zastanej rzeczywistości, a wielokrotnie powtarzane stereotypy odnośnie epok historycznych mają się nijak do ich prawdziwego oblicza. Prawda ta objawia się nie tylko w historii sztuki, o czym warto pamiętać.

Nasza średniowieczna piękność to istota z prawej strony - źródło: lib-art.com